کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در مدیریت گردشگری

کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی در مدیریت گردشگری

قرن 21، عصر اقتصاد اطلاعاتی است. با توسعه اقتصادی و پیشرفت اجتماعی (استاندارد مادی و فرهنگی زندگی افراد بهبود یافته و اوقات فراغت آنها افزایش می‌یابد) گردشگری به‌ عنوان نوعی روش فراغت بیش از پیش پذیرفته شده است. سیستم اطلاعات جغرافیایی به‌کار رفته در مدیریت گردشگری، یکی از موارد اصلی در ارائه اطلاعات گردشگری است.

باتوجه به معرفی مفاهیم سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و سفر (TGIS)، مقاله حاضر نقشی را توضیح می‌دهد که سیستم اطلاعات جغرافیایی در مدیریت گردشگری ایفا می‌کند.

گردشگری، ویژگی‌های جغرافیایی قابل توجهی دارد و GIS سیستمی اطلاعاتی است که برای پژوهش‌های جغرافیایی و تصمیم‌گیری، خدمات ارائه می‌دهد تا بتواند در مدیریت گردشگری نقش مهمی داشته باشد.

GIS، با پردازش کارکردهایی مانند جمع‌آوری، ذخیره‌سازی، پردازش و تحلیل مکانی داده‌ها، خدمات را به‌طور مستقیم برای مدیریت گردشگری فراهم می‌کند. همچنین در زمینه اجرای مدیریت اطلاعات گردشگری و توانایی ایجاد یک نقشه موضوعی جامع، کاربرد بسیاری دارد.

 این مقاله مشکلات کاربردهای GIS در مدیریت گردشگری را تحلیل می‌کند. باتوجه به پذیرش دیدگاهی وسیع درباره فناوری و سیستم مدیریت فعلی و فناوری کلیدی، مشکلات TGIS عبارت از ساخت پایگاه داده اطلاعات جغرافیایی گردشگری، ایجاد ساختار داده و مدل داده، طراحی سیستم پایگاه داده اطلاعات جغرافیایی گردشگری است. همچنین جنبه‌های توسعه و ترکیب GIS با فناوری‌های اطلاعاتی جدید را نشان می‌دهد.

 GIS، در مدیریت گردشگری نقش مهمی را ایفا کرده است. در عین حال، باید توجه داشت که فناوری اطلاعات به‌طور مداوم تغییر می‌کند، بنابراین باید مطابق توسعه فناوری اطلاعات بهبود یابد و انطباق پیدا کند. با بررسی جنبه‌های به‌کار رفته GIS در مدیریت گردشگری، مواردی مانندRS و GPS به‌عنوان ابزارهای مکمل به‌کار رفته در جمع‌آوری و به‌روز‌ رسانی داده‌های GIS برای افزایش توانایی جمع‌آوری اطلاعات سیستم، ترکیب فناوری مالتی مدیا و مجازی با GIS و افزایش جذابیت سیستم برای گردشگران، ترکیب فناوری سیستم خبره با GIS و افزایش ظرفیت سیستم برای حل مشکلات سفر باید بهبود پیدا کنند.

مقدمه

قرن ،21 عصر اقتصاد اطلاعاتی است. این مورد نه سرمایه بلکه دانش اطلاعاتی است که نقشی حیاتی در جامعه اطلاعاتی ایفا می‌کند. با توسعه اقتصادی و پیشرفت اجتماعی (استاندارد مادی و فرهنگی زندگی افراد بهبود یافته و اوقات فراغت آنها افزایش می‌یابد). گردشگری به‌عنوان نوعی روش فراغت بیش از پیش پذیرفته شده است و به‌طور پیوسته تعداد گردشگران افزایش می‌یابد. از یک طرف، این امر توسعه فعال گردشگری را تشویق کرده و از طرف دیگر، چالش‌های جدیدی نیز برای مدیریت گردشگری سنتی ایجاد می‌کند. نیاز فوری به بهبود کارایی مدیریت و به‌روز رسانی استانداردهای صنعت وجود دارد، بنابراین سیستم اطلاعات جغرافیایی به‌کار رفته در مدیریت گردشگری، مورد مهم و ضروری برای اطلاعات گردشگری است. این سیستم می‌تواند فناوری قابل توجه مدیریت سفر را برای تضمین مدیریت اثربخش و علمی فراهم کند و به گردشگران بیشتری این امکان را بدهد تا از اینترنت برای یافتن اطلاعات سفر مورد نیاز خود استفاده کنند. در مقایسه با دسترسی سنتی به اطلاعات سفر روشی که شبکه و اطلاعات سفر را دریافت می‌کند، نه تنها سریع، آگاهی‌بخش و با محتوای جدید است، بلکه هزینه آن پایین بوده و مورد علاقه اکثر گردشگران جوان است که سفر آنها را به‌طور قابل توجهی تسهیل کرده و برای سفرهای بعدی ترغیب می‌کند. همچنین موجب توسعه بیشتر صنعت گردشگری خواهد شد.

مروری بر سیستم اطلاعات جغرافیایی

سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) علم در حال ظهوری است که علم جغرافیا، کامپیوتر، ریاضیات، آمار، مدیریت،  نقشه‌برداری و نقشه‌کشی را در هم می‌آمیزد. با توجه به داده‌های زمین مکانی (توسط سخت‌افزار و نرم‌افزار کامپیوتر فراهم می‌شود) این سیستم داده‌های مکانی را جمع‌آوری، ذخیره، مدیریت، ویرایش و مدل‌سازی می‌کند و نمایش می‌دهد. همچنین با استفاده از روش تحلیل مدل فضایی، اطلاعات مختلف مکانی و پویا را برای راه‌اندازی سیستم فناوری کامپیوتری ارائه می‌دهد تا به پژوهش‌های جغرافیایی و تصمیم‌گیری کمک کند. به‌دلیل مدیریت داده، تحلیل مکانی، تحلیل چند عامل جامع و قابلیت‌های پایش پویای کارآمد آن، به یک ابزار اثربخش تصمیم‌گیری مدیریت تبدیل شده که به‌طور گسترده در مدیریت زمین، برنامه‌ریزی شهری، پیشگیری و کاهش فاجعه، توسعه املاک، حوزه‌های تجاری و دیگر حوزه‌ها مورد استفاده قرار گرفته است.

به‌طور کلی این سیستم از سیستم‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تشکیل می‌شود. سیستم سخت‌افزاری GIS از تجهیزات کامپیوتری و شبکه به‌همراه تعدادی ساختار دستگاه خارجی تشکیل می‌شود که در آن کامپیوتر، میزبان GIS است. دستگاه‌های خارجی شامل دستگاه ورودی، دستگاه خروجی و تجهیزات ذخیره‌سازی و ارسال می‌شود. معماری پردازش شبکه، دستگاه‌های شبکه را تعیین می‌کند.

سیستم نرم‌افزاری GIS شامل پنج مورد می‌شود که عبارت از ورود داده‌ها، پردازش داده‌ها، ذخیره‌سازی و مدیریت داده‌ها، تحلیل مکانی و خروج داده‌ها است. ویژگی‌های اصلی آنها نیز جمع‌آوری و ویرایش داده‌ها، ذخیره‌سازی و مدیریت داده‌ها، پردازش و تبدیل داده‌ها، تحلیل و آمار مکانی، تولید و نمایش نتیجه است.

مفهوم سیستم اطلاعات جغرافیایی سفر

پایه اصلی گردشگری این است که گردشگران محل سکونت خود را به‌دنبال چیزهای تازه ترک می‌کنند. اکثر اطلاعات و داده‌ها دارای مشخصات جغرافیایی بوده که پایه‌ای برای ایجاد سیستم اطلاعات جغرافیایی سفر (TGIS) فراهم می‌کنند. سیستم GIS برای مدیریت و خدمات گردشگری است که موارد کامل آن درباره مفهوم سیستم اطلاعات گردشگری بوده و شامل بخش‌های مهم و ضروری می‌شود.

با توجه به پایگاه داده اطلاعات جغرافیایی برای گردشگری، TGIS از تئوری و روش‌های علم مهندسی و اطلاعات سیستم‌ها برای جمع‌آوری، به‌روزرسانی، مدیریت، نمایش، جستجو، تحلیل داده‌های سفر و خروجی کارتوگرافی استفاده می‌کند. این یک سیستم خدمات سفر است که ورودی، مدیریت و برنامه‌ها را در یک سیستم قرار می‌دهد. اهداف پژوهشی TGIS آن دسته از اطلاعات و داده‌هایی هستند که با اطلاعات و داده‌های جغرافیایی گردشگری مانند حمل و نقل، سکونت، سرگرمی، خرید، مشخصات و ویژگی‌های فرهنگی مرتبط است. هدف نهایی TGIS فراهم کردن خدمات به‌موقع، صحیح و راحت برای رفع نیازهای متفاوت کاربران مختلف است.

توسعه و طراحی TGIS باید براساس مقررات صنعت گردشگری انجام شود و با بررسی نظرات برنامه‌ریزان گردشگری که به‌طور جامع اقتصاد، بازاریابی، زیبایی‌شناسی، توسعه پایدار، روانشناسی و سایر جنبه‌ها را در نظر می‌گیرند، سازگار باشد تا نیازمندی‌های گستره وسیعی از مصرف‌کنندگان را برآورده سازد.

نقش‌ GIS در مدیریت گردشگری

گردشگری ویژگی‌های جغرافیایی مهمی دارد و خود GIS سیستمی اطلاعاتی است که خدماتی را به پژوهش‌های جغرافیا و تصمیم‌گیری ارائه می‌کند که می‌تواند در مدیریت گردشگری نقش‌های مهمی ایفا کند.

به‌طور خاص، GIS با پردازش کارکردهایی مانند جمع‌آوری، ذخیره‌سازی و تحلیل مکانی داده‌ها، خدماتی را به‌طور مستقیم برای مدیریت گردشگری فراهم می‌کند. نقش‌های GIS در مدیریت گردشگری عبارت است از:

1ـ اجرای مدیریت اطلاعات گردشگری

پیشرفت و توسعه علم کامپیوتر و فناوری اطلاعات به معنای زمان، کارایی و پول است. اطلاعات صحیح سفر می‌تواند در هزینه مسافران صرفه‌جویی کند و سطح خدمات و مدیریت بخش گردشگری را بهبود بخشد. در حال حاضر، به‌کارگیری اینترنت و تلویزیون در مدیریت گردشگری بسیار رایج شده است؛ اما از لحاظ عمق کاربرد و توسعه فناوری اطلاعات در مدیریت گردشگری عقب‌تر از سطح کلی توسعه گردشگری است. منابع اطلاعات گردشگری پراکنده بوده و تمام گردشگران نمی‌توانند آنها را به اشتراک بگذارند و فاقد تحلیل فناوری در طول فرایند جستجو است. بنابراین گردشگران از نتایج آن راضی نیستند.

GIS، دارای دو قابلیت گردآوری و ذخیره‌سازی اطلاعات و کارکردهای تحلیل و پردازش اطلاعات است، به‌طوری‌که می‌تواند خدمات را از دو حوزه برای مدیریت گردشگری فراهم کند؛ نخست از دیدگاه گردشگر، GIS ویژگی‌های ذخیره‌سازی اطلاعات قدرتمندی دارد و می‌تواند خدمات بررسی اطلاعات سفر را برای گردشگران فراهم کند. دوم اینکه از دیدگاه بخش خدمات مدیریت سفر، می‌تواند مدیریت گردشگری را آسان‌تر سازد.

2ـ توانایی ایجاد یک نقشه موضوعی جامع

اگر گردشگران در هنگام سفر یک نقشه گردشگری جامع داشته باشند، خواهند توانست برای بازدید جستجو کرده و خدمات سفر بهتری دریافت کنند. نقشه‌های سفر سنتی، کاغذی بوده و به‌دلیل محدودیت فضا، ارائه وضعیت دقیق، دشوار است. یک مزیت مهم GIS آن است که دارای کارکردهای ویرایش متن و تصویر بسیار قدرتمند بوده و برای آن نگهداری داده‌ها نیز بسیار راحت است. این سیستم می‌تواند هزینه نقشه‌ها را به‌شدت کاهش دهد و از فرایند طاقت‌فرسای نقشه‌کشی سنتی جلوگیری کند. در مقایسه با نقشه‌های سنتی و کاغذی، مزایای ترسیم نقشه‌های گردشگری GIS روشن است. ضمناً، به‌دلیل قابلیت‌های ذخیره‌سازی لایه‌ای آن، گردشگران نه تنها می‌توانند نقشه‌ای شامل تمام عناصر گردشگری مانند زمین، حمل و نقل جاده‌ای، خدمات، امکانات و جاذبه‌های گردشگری ایجاد کنند، بلکه می‌توانند یک یا چند عنصر را روی هم قرار داده، سپس با استفاده از GIS نقشه را تولید کنند. این ویژگی‌ها برای گردشگران آسایش و راحتی به ارمغان می‌آورد.

3ـ  شرایط مناسب برای توسعه گردشگری

GIS، دارای کارکرد تحلیل مکانی قدرتمندی است که عمدتاً در برنامه‌ریزی شهری مورد استفاده قرار گرفته است. به‌طور مشابه، GIS می‌تواند در توسعه گردشگری نیز به‌کار گرفته شود. با استفاده از قابلیت‌های تحلیل مکانی GIS می‌توان بر روی موارد انسانی و طبیعی، حمل و نقل، آب و هوا، توپوگرافی، خاک، گیاهان، حیوانات و گیاهانی در مناطق خاص تحلیل انجام داد که می‌تواند به واحدهای مرتبط کمک کند تا اولویت‌بندی مناطق توسعه را ترسیم کرده، چیدمان مسیرهای گردشگری را به‌صورت مناسب مرتب کنند. سپس منطقه محافظت طبیعی، امکان رشد و توسعه را به‌طور واضح تعریف کنند. بعد میزان جاذبه‌های گردشگری را نیز تعیین کرده و شرایط را برای برنامه‌ریزی گردشگری و تصمیم‌گیری فراهم کنند. بنابراین GIS برای داده‌کاوی که به‌صورت بالقوه به مدیریت گردشگری کمک می‌کند نیز سودمند است. واحد مدیریت گردشگری می‌تواند از میان تعداد زیادی از داده‌های ذخیره شده GIS، اطلاعات مناسب برای عملیات کسب و کار را دریافت کند و رقابت‌پذیری را با استفاده از فناوری داده‌کاوی بهبود ببخشد. واحدهای برنامه‌ریزی گردشگری براساس این اطلاعات می‌توانند پیشرفت‌ روزافزون، برنامه‌ریزی توسعه و پیش‌بینی را برای جاذبه‌های گردشگری انجام دهند.

چگونگی فرایند توسعه GIS

با توسعه سریع فناوری اطلاعات، کارکرد نرم‌افزار GIS بیش از پیش قدرتمند شده است که تضمین فنی را برای دستیابی به مدیریت شبکه TGIS فراهم می‌کند؛ زیرا کاربران (گردشگران و مدیران اجرایی صنعت) نیازمندی‌های خاصی به درک، روشنی و غنی بودن داده‌های اطلاعات گردشگری دارند. بنابراین سیستم اطلاعات جغرافیایی سفر باید از سیستم عمومی بازیابی اطلاعات متمایز شود. این روند سیستم را ملزم می‌کند تا تصاویر زمین مکانی، داده‌های مالتی‌مدیا و و داده‌های توصیفی گردشگری را مدیریت کند و کاربران می‌توانند از میان داده‌ها به‌سرعت و آسانی به سیستم بازیابی دست پیدا کنند. این سیستم باید برای سیاستگذاران، تحلیل اطلاعات گردشگری و ظرفیت پردازش نیز داشته باشد و کارکردهای تصمیم‌گیری را درک کند. بنابراین براساس پایگاه داده اطلاعات جغرافیایی گردشگری، TGIS سیستم‌های اطلاعاتی مالتی‌مدیا، اطلاعات جغرافیایی گردشگری را با پشتیبانی سخت‌افزار و نرم‌افزار کامپیوتر و با استفاده از تئوری و روش‌های علم مهندسی و اطلاعات سیستم‌ها به‌طور گسترده به‌دست آورده، ذخیره، مدیریت و تحلیل کند و به‌کار می‌گیرد.

در چین، توسعه سیستم اطلاعات جغرافیایی نیز رشد کافی نداشته است. بر همین اساس فعالیت‌های گردشگری برای سازماندهی سفرهای گروهی معمولاً از طریق آژانس‌های مسافرتی انجام می‌شود. همچنین واحدهای مدیریت گردشگری فاقد مدیریت اثربخش سیستم هدایت اطلاعات گردشگری در سفر مستقل که بیش از پیش درحال رشد است، هستند. اکثر مسافران مستقل فعالیت‌های گردشگری را براساس دانش و تجربه خود انجام می‌دهند. درحال حاضر، کمبود سیستم اطلاعات جغرافیایی در سطح این کشور  وجود دارد. البته شاید چنین کشوری اطلاعات گردشگری نسبتاً کاملی در شبکه سفر آن وجود داشته باشد؛ ولی به‌نظر می‌رسد پژوهش‌ها در زمینه ارائه اطلاعات مکانی و توسعه پایدار گردشگری ضعیف‌تر است، بنابراین حتی اگر سیستم‌های اطلاعاتی در اکثر شهرهای آن وجود داشته باشد، اطلاعات ناقص است یا سیستم‌های اطلاعاتی آنها یک سامانه ساده را نیز ندارند.

مسائل ذکرشده با الزامات توسعه گردشگری در عصر اطلاعات امروزی تناسب ندارد. علاوه بر این، مثال‌های متعددی وجود دارد که توسعه سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی گردشگری منطقه‌ای در چین انجام شده است؛ اما دچار صورت‌های مختلفی از کمبودها و نقایص هستند. برای مثال، نمایش سه بعدی زمین، یکپارچگی بی‌نقص داده‌های چندمنبعی، طراحی بهترین مسیرهای گردشگری و به‌روز رسانی اطلاعات مالتی‌مدیا، به سختی نیازهای واقعی کاربران را رفع می‌کنند.

با پذیرش دیدگاهی گسترده درباره فناوری کنونی و سیستم مدیریت، فناوری کلیدی، مشکلات TGIS عبارت از ساخت پایگاه داده اطلاعات جغرافیایی گردشگری، ایجاد ساختار داده و مدل داده، طراحی سیستم پایگاه داده اطلاعات جغرافیایی گردشگری است.

در حال حاضر ساختارهای داده و شبکه‌ای مزایا و معایب خاص خود را دارند. داده‌های ترکیبی فقط دو نوع دارند که به‌صورت مجزا ذخیره می‌شوند و مشکلات نحوه دست‌کاری مشخصات ساختاری آنها حل نشده است. از طرف دیگر، بخش کنونی، تصمیم‌گیری اشتیاق کافی برای ساخت TGIS را ندارد. بنابراین، طراحی و توسعه TGIS باید در این مرحله به‌صورت تدریجی انجام شود. این سیستم می‌تواند با کارکرد اولیه مورد استفاده قرار گیرد و در طول راه‌اندازی، کارکردها باید با جذب مستمر سرمایه و نهایتاً درک عملیات بلندمدت TGIS به‌صورت تدریجی توسعه یابند.

GIS در مدیریت گردشگری

GIS به‌کار رفته در مدیریت گردشگری نقش مهمی ایفا کرده است. در عین حال (باید توجه داشت که فناوری اطلاعات به‌طور مستمر تغییر می‌کند) GIS به‌کار رفته در مدیریت گردشگری نیز باید با توسعه فناوری اطلاعات بهبود یابد و انطباق پیدا کند.

با بررسی بخش‌های به‌کار رفته در مدیریت گردشگری می‌توان دریافت مواردی که باید بهبود یابند، عبارت است از:

1ـ RS و GPS به‌عنوان ابزارهای مکمل به‌کار رفته برای جمع‌آوری و به‌روز رسانی داده‌های GIS و افزایش توانایی جمع‌آوری اطلاعات سیستم است. RS دارای کارکردهای قوی‌تری در حوزه‌های جمع‌آوری اطلاعات فضایی مقصد و پردازش تصویر جاذبه‌های گردشگری است. GPS نقش‌های بیشتری در موقعیت‌یابی در فضا و جمع‌آوری داده‌های منابع طبیعی گردشگری ایفا می‌کند، به‌طوری‌که می‌توان آن را برای کسب سریع پارامترهای نقاط کنترلی زمین مورد استفاده قرار داد و از آن برای اندازه‌گیری کسب داده‌های اطلاعات فضایی استفاده کرد. RS، GPS و GIS به‌کار رفته در مدیریت گردشگری به‌طور همزمان این امکان را می‌دهند تا داده‌های اطلاعات گردشگری را به‌طور خودکار به‌دست آورده، پردازش و به‌روز رسانی کند. همچنین اطلاعات پایگاه داده را در هر زمانی به‌صورت پویا به‌روز رسانی کند تا گردشگران بتوانند به موقع و با دقت بیشتر اطلاعات گردشگری را دریافت کنند. این برای گردشگران راحت است و علاوه بر این سطح مدیریت گردشگری را بهبود می‌بخشد.

2ـ ترکیب فناوری مالتی‌مدیا و مجازی با GIS برای افزایش جذابیت سیستم گردشگران، مالتی‌مدیا صدا، ویدئو، تصویر و متن را با هم ترکیب می‌کند و کارکرد سیستم را بهبود می‌بخشد و قابلیت دید سیستم را افزایش می‌دهد. درحالی‌که صورت‌های مختلف نمایش برای دریافت تمام اطلاعات مورد نیاز گردشگران بسیار سودمند هستند. از طرف دیگر، با استفاده از فناوری واقعیت مجازی، شبیه‌سازی منطقه طبیعی و نمایش منطقه به‌صورت سه بعدی باعث درک شهودی مسافران از اطلاعات گردشگری می‌شود و علاقه آنها را افزایش می‌دهد. بنابراین GIS در مدیریت گردشگری عملکرد بهتری خواهد داشت.

3ـ ترکیب فناوری سیستم خبره با GIS برای افزایش ظرفیت سیستم و حل مشکلات سفر، سیستم خبره یک سیستم کامپیوتری است که براساس روش برنامه‌نویسی مبتنی بر دانش ایجاد می‌شود. این سیستم، دانش و تجربه خبرگان در حوزه‌ای خاص را به‌طور جامع، یکپارچه می‌کند و می‌تواند با فرایند شبیه‌سازی استدلال خبرگان برای تصمیم‌گیری مثل یک خبره از دانش برای حل مشکلات پیچیده‌ای استفاده کند که فقط خبرگان می‌توانند آن را حل کنند. در فرایند GIS به‌کار رفته در مدیریت گردشگری نیز می‌توان از سیستم ارزیابی و خبره برای بررسی منابع گردشگری، سیستم بازیابی و محافظت، بازرسی محیطی و اکولوژیکی استفاده کرد تا به‌طور منطقی منابع گردشگری و طبیعی توسعه داده شود و مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

نتیجه‌گیری

توسعه گردشگری نه تنها به مدیریت و تبادل اطلاعات خاص خود، بلکه به انطباق با توسعه اقتصادی و نیازهای اطلاعاتی کل جامعه نیز نیاز دارد. GIS، به‌کار رفته در مدیریت گردشگری، نیاز قطعی مدیریت و توسعه گردشگری است. توسعه فناوری اطلاعات جدید به‌طور مستمر چالش‌های جدیدی را برای مدیریت گردشگری ایجاد می‌کند. در این صورت، سؤال بسیار مهمی مطرح می‌شود که چگونه در مدیریت گردشگری از GIS به‌طور کامل استفاده شود تا انطباق بهتری با نیازهای توسعه اطلاعاتی پیدا کند. در این مورد می‌توان بیان کرد که پاسخگویی به سؤال، مستلزم بررسی و مطالعه بسیار دقیق است.

کنفرانس بین‌المللی علوم و مهندسی محیط‌زیست

گروه مدیریت کسب و کار و اقتصاد، دانشگاه مهندسی هاربین، چین

چاپ شده در نشریه الزویر (Elsevier)